U.S. Prioritizes National Security Over Democracy

<--

10.11.2008 [15:22]

Fontu böyüt:

“AB? heç vaxt demokratiyan? milli maraqlar?ndan üstün tutmay?b”

“AB? demokratiyan? dünyada yaymaq ist?yind? s?mimidirmi?” sual?na siyas?t?ünaslar birm?nal? cavab vermirl?r.

Bu suala kimisi “h?”, kimisi is? “yox” deyir. Qafqaz Universitetinin Beyn?lxalq münasib?tl?r kafedras?n?n müdiri Dr. Röv??n ?brahimovun fikrinc?, AB? milli maraqlar? olan yerd? demokratiyan? ikinci plana sal?r. H?tta milli maraqlar?n? qorumaq üçün h?rbi yola ba? vurmaqdan bel? ç?kinmir. Y?ni AB? üçün demokratiya milli maraqlar?n t?min edilm?sind? köm?kçi bir ünsürdür.

– AB? tarixind? ilk d?f? olaraq bir qarad?rilinin prezident seçilm?sini nec? qiym?tl?ndirirsiniz?

– ?slind? bu, t?sadüfi deyil. ?ndiy? q?d?r Senata müxt?lif vaxtlarda be? qarad?rili üzv seçilib. Bu? hökum?tinin h?r iki dövl?t katibi Kolin Povel v? Kondaliza Rays da qarad?rili idil?r. 80-ci ill?rd? Cessi Cekson ad?nda bir qarad?rili prezidentliy? namiz?d olmu?du. O, seçilm?s? d?, namiz?dliyini ir?li sürmü?dü. Bir vaxtlar x?yal kimi görün?n hadis?l?r indi reall??a çevrilir.

Burada ba?qa bir m?qam da var. Bu seçkil?rd? respublikaç?lar?n q?l?b? çalmaq ehtimal? azalm??d?. Y?ni demokratlar?n dig?r alternativi Hillari Klinton da namiz?d olsayd?, qalib g?l?c?kdi.

– Y?ni respublikaç?lar?n nüfuzdan dü?m?si demokratlar?n q?l?b?sini q?til??dirdi.

– XX ?srd? demokratlar dörd d?f? iqtidara g?libl?r: Vudro Vilson, Kennedi, Karter v? Klinton. Ümumiyy?tl?, demokratlar ya respublikaç?lar?n probleml?rl? üzl??dikl?ri ??raitd?, yaxud da öz namiz?dl?rinin xarizmatikliyi say?sind? hakimiyy?t? g?libl?r. Vilson, Kennedi v? Klinton xarizmatik ??xsiyy?tl?r olublar. H?tta Kennedi AB? tarixind? yegan? katolik prezident olub. Karter is? respublikaç? Niksonun üzl??diyi “Uoterqeyt qalmaqal?” say?sind? hakimiyy?t? g?l? bilmi?di. ?ndi d? v?ziyy?t t?krarlan?r. Ölk? maliyy? böhran? il? üzl??ib, ?raq v? ?fqan?standak? probleml?r v? ?ran t?hlük?si xarici siyas?td?ki u?ursuzluqlar?n n?tic?sidir.

– Barak Obama seçicil?ri qar??s?ndak? ilk ç?x???nda h?m Amerika, h?m d? dünya üçün d?yi?iklikl?r v?d etdi. Sizc?, bu d?yi?iklikl?r n?d?n ibar?t olacaq?

– Obama ümumilikd? öz seçki kampaniyas?n? d?yi?iklikl?r v?di üz?rind? qurmu?du: h?r k?s? b?rab?r imkanlar verm?k, c?miyy?t daxilind? konsensus yaratmaq v? s. Obama vur?ulay?rd? ki, Amerika bu ölk?d? ya?ayan h?r k?sindir. Respublikaç?lar?n, h?tta dig?r demokrat namiz?d Hillari Klintonun ç?x??lar?nda da “siz, biz” m?s?l?si vard?. Obama is? “ham?m?z” deyirdi.

Xarici siyas?t? g?ldikd? is?, Obama bu sah?d? o q?d?r d? t?crüb?li deyil. Senator kimi yaln?z Rusiya, Az?rbaycan v? Ukraynada olub. Onun ixtisas? beyn?lxalq münasib?tl?r olsa da, m???ul oldu?u sah?l?r aras?nda beyn?lxalq ?laq?l?r olmay?b. Xeyirxah i?l?rl? daha çox m???ul olub.

Ancaq AB? el? bir ölk?dir ki, onun ba?ç?s?n?n h?r ?eyd?n x?b?rdar olmas? az ?h?miyy?tlidir. Bu ölk?ni mü?yy?n bir sistem idar? edir. Dövl?tin ba?ç?s?, sad?c? olaraq, bu sistemi davam etdirm?lidir. Bu bax?mdan respublikaç?lardan demokratlara qalan xarici siyas?t miras? ?n az? q?sa müdd?td? davam etdiril?c?k. M?s?l?n, ?raq v? ?fqan?stan m?s?l?sini götür?k. Çoxlar?nda bel? bir yanl?? görü? var ki, AB? bu ölk?l?rd?n d?rhal ç?xacaq. Bu, mümkün deyil.

H?l? Klinton dövründ? demokratlar?n iqtisadi layih?l?r? daha çox ön?m verdikl?rinin ?ahidi olmu?duq. Obama da fürs?t tapan kimi demokratlar?n bu ?n?n?sini yerin? yetir?c?k. H?rbi ?m?liyyatlar dövrü bit?c?k. ?n az?ndan çox böyük milli maraq olana q?d?r yeni h?rbi ?m?liyyatlara ba?lamayacaq. Klinton dön?mind? d? Panama kanal?nda h?rbi ?m?liyyat olmu?du, Bosniya-Herseqovinaya AB? birba?a müdaxil? etmi?di. Bunlar z?rur?td?n ir?li g?lmi?di. Haz?rda AB?-?n bir nömr?li mara?? enerji ehtiyac?n?n alternativ yollarla t?minat?d?r. ?g?r ölk?nin enerji t?hlük?sizliyin? qar?? h?r hans? h?d? olarsa, AB? h?rbi ?m?liyyatlara giri?? bil?r.

– Erm?nil?rin uydurma soyq?r?m? iddias? tan?na bil?rmi?

– AB?-?n milli mara?? olan yerd? lobbiçil?rin s?si bat?r. Yaln?z milli mara??n tam formala?mad??? m?qamlarda lobbiçilik ba? qald?r?r. M?s?l?n, 1992-ci ild? “907-ci düz?li?” ona gör? edilmi?di ki, h?min vaxt AB?-?n bu bölg?, xüsusil? d?, Az?rbaycanla ba?l? milli mara?? tam formala?mam??d?. AB? indiki ??raitd? heç vaxt Türkiy? v? Az?rbaycanla münasib?tl?ri pisl??dirm?k ist?m?z. H?tta son vaxtlar “soyq?r?m?” ifad?si “faci?” sözü il? ?v?z olunma?a ba?lay?b.

– Bel? bir fikir s?sl?nir ki, AB? ba?qa ölk?l?rin demokratikl??m?sind? göst?rdiyi c?hdl?rd? s?mimi deyil. Siz nec? dü?ünürsünüz?

– Bu m?s?l?d? müxt?lif görü?l?r var. H?r bir regionun özün?xas milli maraqlar? var. M?s?l?n, AB? ?vv?l Gürcüstanda demokratiyan? yayma?a çal???rd?. Ancaq sonradan m?lum oldu ki, milli maraq ?slind? bu, deyildi. Gürcüstan öz torpaqlar?n? azad etm?y? ba?layanda AB? Rusiya il? qar??-qar??ya g?lm?k ist?m?di. Metyu Brayza da aç?q-a?kar b?yan etdi ki, AB?-?n regiondak? ?sas mara?? burada sabitliyi b?rq?rar etm?k, qorumaq v? enerji ??b?k?sinin sa?lam ??kild? i?l?m?sini t?min etm?kdir. Dem?k ki, demokratiya milli maraqlar?n t?min edilm?sind? köm?kçi bir ünsürdür. 1994-cü ild? Bu?un doktrinas?nda vur?ulan?rd? ki, demokratiya v? insan hüquqlar?n?n, bazar iqtisadiyyat?n?n bütün dünyaya yay?lmas? bir m?qs?ddir. Bunun is? müxt?lif yollar? var: ?raqda h?rbi yolla, Ukrayna v? Gürcüstanda daxili gücü d?st?kl?m?kl?, b?zi ölk?l?rd? iqtisadi d?st?k verm?kl?. Bütün bunlar göst?rir ki, AB?-?n milli maraqlar? oldu?u yerd? heç vaxt demokratiya onun ?sas m?qs?di olmay?b. Y?ni AB? heç vaxt demokratiyan? milli maraqlar?ndan üstün tutmay?b. T?bii ki, Ukrayna v? Gürcüstan daxil olmaqla.

– B?s AB? Az?rbaycan? hans? kateqoriyada görür?

– Ümumiyy?tl?, AB?-Az?rbaycan münasib?tl?ri Heyd?r ?liyev dövründ? formala?ma?a ba?lay?b. 1994-cü ild? “?srin müqavil?si” imzaland?qdan sonra Az?rbaycana amerikan neft ?irk?tl?ri g?lm?y? ba?lad?. Konqresd? erm?ni lobbisi güclü oldu?u halda, icra strukturlar?nda, prezident v? hökum?t n?zdind? neft ?irk?tl?ri bizim lobbiçiliyimizl? m???ul olma?a ba?lad?lar. N?tic?d?, erm?ni diasporu il? gücümüzü tarazla?d?rma?a ba?lad?q. 1999-cu ild? növb?ti add?m at?ld?. AT?T-in ?stanbul sammitind? BTC-nin in?as? il? ba?l? memorandum imzaland?. Bu memorandum Rusiya v? qeyri-stabil Yax?n ??rq? alternativ enerji m?nb?l?rinin üz? ç?xmas? dem?k idi. 2001-ci ild?n sonra növb?ti t?r?fda?l?q m?rh?l?si ba?lad?. 11 sentyabr hadis?sind?n sonra Az?rbaycan?n geosiyasi ?h?miyy?ti artma?a ba?lad?. ?fqan?standak? v? ?raqdak? ?m?liyyatlarda Az?rbaycan?n rolu böyük oldu. H?tta ?rana qar?? mümkün ?m?liyyatlarda da Az?rbaycan?n rolu böyük olacaqd?. H?tta az?rbaycanl? sülhm?raml?lar?n ?raq v? ?fqan?stana gönd?rilm?si d? ?h?miyy?tli idi.

– Da?l?q Qaraba? münaqi??sinin t?nziml?nm?si il? ba?l? prosesd? son m?s?l?l?r? münasib?tinizi bilm?k ist?rdik. Moskva B?yannam?si n? v?d edir?

– Beyn?lxalq hüquqda b?yannam? hüquqi öhd?lik gücü olmayan s?n?d kimi q?bul olunur. H?tta mü?yy?n ?h?miyy?ti olsa bel?, onun m?tnin? baxmaq laz?md?r. Moskva B?yannam?sind? yeni heç n? yoxdur. Sad?c? olaraq, daha ?vv?l deyil?n sözl?r süzg?cd?n keçirilmi? formada, yaz?l? ??kild?, t?r?fl?ri m?cbur etm?y?n qaydada t?qdim olunub. Bu, ?vv?la, Rusiya üçün laz?m idi. Gürcüstan hadis?l?rind?n sonra Rusiya dünyaya göst?rm?y? çal???r ki, guya ?slind? sülh t?r?find?n ç?x?? ed?n konstruktiv ölk?dir. Bu b?yannam?nin münaqi??nin h?llin? hans?sa t?sir ed?c?yin? inanm?ram. Sad?c? olaraq, bu, Erm?nistan üçün bir siqnald?r ki, hans?sa bir formada Az?rbaycana yax?nla?mal?d?r. Az?rbaycan is? Avropaya bel? bir mesaj verir ki, “m?n siz? gör? Rusiya il? münasib?tl?rimi heç vaxt pozmayaca?am. Gürcüstana sahib ç?xmama??n?z m?ni bel? add?m atma?a m?cbur edir. Biz balansla?d?r?lm?? siyas?t? davam ed?c?yik”.

– Rusiyan?n son aktivliyini nec? ba?a dü?m?k olar? Rusiya, do?rudanm?, Qafqazda AB?-? s?x??d?rmaq üçün konkret add?mlar atma?a ba?lay?b?

– Biz g?r?k ?vv?lc? ayd?nla?d?raq ki, Rusiyan?n regionda maraq dair?si n?d?n ibar?tdir. Haz?rda Gürcüstan v? Az?rbaycan siyasi bax?mdan Rusiya üçün itirilmi? v?ziyy?td?dir. Rusiyan?n indiy? q?d?r Q?rb? güz??ti bundan ibar?t idi: Qafqazda siyasi c?h?td?n Q?rb? yax?nla?maq yolverilm?zdir, iqtisadi layih?l?ri is? h?yata keçirm?k olar. Rusiya bu iqtisadi layih?l?r? raz? olmasa da, qar??s?n? alma?a gücü çatm?r. Ancaq Gürcüstan?n NATO il? mümkün ?m?kda?l??? v? ya Q?rb? yax?nla?mas? Az?rbaycan v? Erm?nistan?n da Gürcüstan?n ard?nca getm?l?rin? s?b?b ola bil?rdi. Rusiya buna imkan ver? bilm?zdi.

Burada psixoloji m?qamlar da var. Son bir neç? ild? Rusiya xarici siyas?td? a??r m??lubiyy?tl?r almaqdad?r. Ona gör? d? Gürcüstan?n “öz münaqi??mi ist?diyim yolla h?ll ed?r?m” niyy?tin? imkan ver? bilm?zdi. Rusiya alternativ vasit?l?ri olmad??? üçün birba?a h?rbi yola ?l atd?. Alternativ yollar?n olmamas? da Rusiya xarici siyas?tinin problemidir. ?ndi Rusiya münaqi?? önc?si v?ziyy?t? qay?tmaq ist?rdi. C?nubi Osetiya v? Abxaziyan?n “müst?qillikl?rini” tan?mas? Rusiyan?n ba?b?las?na çevrilib. Ümumiyy?tl?, son hadis?l?rl? Rusiya “m?n h?l? d? varam, güclüy?m v? m?niml? hesabla?mal?s?n?z” dem?k ist?yir. Ancaq bu, o dem?k deyil ki, AB?-Rusiya müharib?si gözl?nil?ndir.

Natiq P?nahl?