Let’s Celebrate the Value of the Constitution

<--

Lincoln sprak wijze woorden over de betekenis van de Grondwet. Nog altijd een les voor Nederland.

De vanzelfsprekende, soepele manier waarop de kandidaten voor het Amerikaanse presidentschap hun patriottisme tentoonspreidden, wekt bewondering. In een idioom ontleend aan de Onafhankelijkheidsverklaring – ’We hold these truths to be self-evident that all men are created equal..’ , de Grondwet – ’We the people, in order to form a more perfect Union*’ – , toespraken van de stichters van de republiek, de Founding Fathers, en van belangrijke presidenten (Lincoln, Roosevelt) gehouden in cruciale periodes van het land, worden de grondslagen en waarden van Amerika in herinnering gebracht en vernieuwd. Er wordt getracht antwoord te geven op de terugkerende vragen: Wie zijn we? Wat is de Amerikaanse droom? Wat is onze taak voor onszelf en de wereld? In de anders zo verdeelde Verenigde Staten vormt het juridisch gekleurde patriottisme het cement van de samenleving en verschaft het de broodnodige eenheid: E Pluribus Unum (uit velen één, het nationale motto).

De bloemrijke Amerikaanse retoriek rondom de ’heilige drie-eenheid’ – Onafhankelijkheidsverklaring, Grondwet en de Vlag – staat in sterk contrast met de moeizame pogingen in Nederland om de Grondwet een sterkere betekenis te geven. Want over de juistheid van de diagnose kan geen misverstand bestaan: de Grondwet die waarden en normen bevat die de verschillen tussen maatschappelijke groepen overstijgt, zou meer dan nu het geval is een bindende kracht van formaat kunnen zijn.

De invoering van het Grondwettelijk toetsingsrecht waarover thans in de Eerste Kamer gestemd wordt, zou hieraan een krachtige impuls kunnen geven. Dan hebben we een bruikbaar, nationaal convenant met een catalogus van grondrechten waar de rechter zich op kan beroepen om desnoods de wetgever een halt toe te roepen. Echter, om deze grondwettelijke verworvenheid onderdeel te laten zijn van een ’levende rechtstaat’, waar mensen warm voor lopen en waar ze pal voor staan, is meer nodig.

Een Verfassungspatriottismus zoals dat een aantal jaren geleden door Jürgen Habermas voor Europa is gepropageerd, heeft buiten academische kring nauwelijks effect gesorteerd. Daarvoor ademde het teveel de geur van de studeerkamer. Het is ook te ’kaal’ omdat het onvoldoende is verbonden met een wervend verhaal en politieke ceremonies, zoals bij de Amerikaanse Grondwet wel het geval is.

Dat ’verhaal’ hoeft lang niet altijd een hagiografie te zijn. In zijn prachtige toespraak op Constitution Day wees Barack Obama nog eens op de ernstige weeffout die de Amerikaanse Grondwet aanvankelijk kende door slavernij – zij het in afgezwakte vorm – toe te laten.

Abraham Lincoln, het grote politieke voorbeeld van Obama, hield in 1838, dus lang voordat hij gekozen werd tot president, naar aanleiding van een rassenrel een bevlogen toespraak op een middelbare school over de betekenis van de Grondwet. Om de Grondwet levend te houden moeten we daar dagelijks aan werken. Kennis en eerbied voor de Grondwet, zo betoogde Lincoln, moet van kindsbeen af worden geleerd: ’Let reverence for the laws, be breathed by every American mother, to the lisping babe, that prattles on her lap. Let it be taught in schools, in seminaries, and in colleges. (*) In short, let it become the political religion of the nation*’

Een verering van de Grondwet als ’politieke religie’ zal in Nederland niet gemakkelijk ontstaan. Maar het Amerikaanse voorbeeld vormt wel een vruchtbare bron van inspiratie, vooral met betrekking tot concrete, alledaagse praktijken. Verstandig gebruik daarvan kan de gemeenschapsbanden helpen versterken en onderhouden. Op die manier wordt de buffer versterkt waarop in maatschappelijke crisissituaties een vanzelfsprekend beroep kan worden gedaan.

De Verenigde Staten kennen een Flag Day (14 juni), een Constitution Day (17 september) en een Independence Day (4 juli). Laten wij beginnen met het instellen van de Dag van de Grondwet. Die vieren we dan samen met de nieuwe Nederlanders op 15 december tijdens de Nationale Inburgeringsdag.