And the Rest of the World…

<--

woensdag 21 januari 2009 door NRC Handelsblad

…en rest van de wereld

In den beginne zal president Obama het primaat van zijn regeringsbeleid vermoedelijk bij de binnenlandse politiek leggen. Maar zijn eerste daad gisteren zal ook in het buitenland resoneren. Het gevangenenkamp Guantánamo Bay op de Amerikaanse basis op Cuba moet echt dicht. Formeel heeft de president dat nog niet besloten. Hij heeft de openbare aanklager opdracht gegeven de militaire rechters te verzoeken lopende zaken te bevriezen. Maar feitelijk heeft Obama een begin gemaakt met het inlossen van een belofte waarop buiten de VS met smart wordt gewacht. Amerika moet weer een waardig voorvechter van de „rule of law” worden.

Guantánamo was afgelopen jaren hét symbool van een schrijnend gebrek aan respect voor de rechtsstaat. Weliswaar heeft het Hooggerechtshof zich een aantal keren principieel tegen de illegale praktijken in Guantánamo Bay uitgesproken. Maar een politieke breuk was dat niet. Het besluit van Obama wijst erop dat zijn belofte van een hernieuwde rule of law niet alleen retoriek is geweest.

Dat moet ook Europa onderkennen. Het staat buiten kijf dat het lot van de gevangenen die straks misschien moeten worden vrijgelaten wegens gebrek aan bewijs of onrechtmatige procedures, primair in Amerikaanse handen ligt. Dat land is verantwoordelijk voor Guantánamo Bay. De gedetineerden die moeten worden vrijgelaten, zouden dus allereerst in de VS gastvrijheid moeten kunnen genieten. Zeker als ze niet, zonder gevaar voor eigen leven, kunnen terugkeren naar hun moederland. Maar het is niet ondenkbaar dat ze zelf evenmin in de VS willen blijven.

Dan kunnen de bondgenoten, die de schande van Guantánamo afgelopen jaren terecht hebben gehekeld, zich niet onttrekken aan het feit dat de nieuwe president voor een nieuw regiem staat. Washington heeft een aantal Europese bondgenoten al verzocht om bijstand. Daaraan zitten veel juridische haken en ogen. Bijvoorbeeld de vraag of Europa in dat geval het Amerikaanse beleid in Guantánamo met terugwerkende kracht een soort finale kwijting verschaft.

Maar daarmee is politiek niet alles gezegd. Precies één dag voor de inauguratie heeft minister Verhagen (Buitenlandse Zaken, CDA) laten weten dat Nederland „niet voornemens is ex-gevangenen op te nemen”, maar wel bereid is „met de VS mee te denken”. Dat is een pijnlijk magere formulering. Het verzoek van de nieuwe Amerikaanse president verdient meer serieuze overweging van de regering. Duitsland, Groot-Brittannië en Portugal zijn daartoe wel bereid. Volgende week krijgt de regering een herkansing, als de Europese ministers van Buitenlandse Zaken zich erover buigen. Gemeenschappelijk Europees beleid is hierbij te prefereren.

Het verzoek is een eerste lakmoesproef voor de nieuwe verhoudingen tussen de oude bondgenoten. In 2003 verschafte Nederland politieke steun aan Bush inzake Irak, nu zou het Obama politieke steun moeten bieden bij het opruimen van een van de kwalijkste erfenissen van zijn voorganger. Voor een dubbeltje is er geen plek meer op de eerste rang.