Would You Like a Terrorist at Home?

<--

Amerika is zelf verplicht de uitwassen van Guantánamo recht te zetten. Als Nederland dit doet, keuren we het schenden van mensenrechten ook niet af, vindt Bart Fleuren.

• Discussie – Moet Nederland gevangen Guantánamo Bay opvangen?

In zijn inaugurele rede benadrukte president Obama dat Amerika de wereldproblematiek niet alleen kan oplossen. Geheel in lijn met zijn voordracht in Berlijn deed hij een appèl op de rest van de wereld: vraag niet wat de Verenigde Staten voor jou kunnen doen, maar wat jij voor de Verenigde Staten kunt doen.

Dit principe werd eerder door de regering-Bush gehanteerd. Die verzocht Nederland en 70 andere landen om medewerking te verlenen aan de opvang van gevangenen uit Guantánamo Bay, die wel voor vrijlating in aanmerking kwamen maar niet gerepatrieerd konden worden. Nederland heeft dit verzoek vooralsnog afgewezen.

Volgens het Pentagon zitten er momenteel ruim 250 gevangenen in Guantánamo Bay: 80 mensen tegen wie de VS menen voldoende bewijsmateriaal te hebben voor een berechting, 60 mensen die volgens Washington in aanmerking komen voor vrijlating, maar niet kunnen worden gerepatrieerd omdat ze het risico lopen in hun thuisland gemarteld te worden en 120 gevangenen, waarvan niet duidelijk is wat ermee moet gebeuren.

Het verzoek van de VS heeft betrekking op de 60 ‘vrijgesproken’ gevangenen. Het argument van de Nederlandse regering om het verzoek af te wijzen, is dat het berechten en repatriëren van deze gevangenen een verantwoordelijkheid is van Amerika. Minister Maxime Verhagen (Buitenlandse Zaken, CDA) is bereid in EU-verband mee te denken over „de mogelijkheden om opname van ex-gedetineerden in landen van herkomst of derde landen te faciliteren”.

Critici, waaronder de oppositiepartijen VVD, D66 en GroenLinks, voeren aan dat Nederland deze 60 ‘vrijgesproken’ gedetineerden moet opvangen, omdat Nederland altijd hoog te paard heeft gezeten wat betreft het sluiten van de gevangenis. „Iemand als Verhagen, die altijd zo vol is over mensenrechten zou op dit punt toch wat kunnen laten zien”, aldus D66-fractievoorzitter Pechtold. Deze redenering is echter te kort door de bocht.

Ten eerste ligt de verantwoordelijkheid voor de berechting, repatriëring en opvang van de gevangenen van Guantánamo Bay primair bij de VS. Een staat die mensen gevangen neemt, is volgens het internationale recht zelf verantwoordelijk voor de waarborg van hun rechten. Het rechtzetten van de misstanden op Guantánamo is juridisch en politiek zeer complex. Amerika zou deze verplichting zelf op zich moeten nemen. Wanneer Nederland dit doet, geeft zij daarmee de boodschap af dat Amerika zich niet alleen kan permitteren het Internationaal Strafhof niet te erkennen, maar ook weg kan komen met het schenden van mensenrechten. Bovendien is het de vraag waarom Amerika de gevangenen niet zelf asiel aanbiedt. Volgens een rapport uit december 2008 van Human Rights Watch is dat de reden waarom het verzoek structureel wordt afgewezen.

Een markant voorbeeld betreft 18 Oeigoeren, die door China als terroristen worden beschouwd. In oktober 2008 oordeelde de Amerikaanse rechter dat de VS hun asiel moesten aanbieden. Maar de Amerikaanse overheid ging in beroep. Albanië was bereid vijf Oeigoeren asiel te geven en Portugal heeft zich in december openlijk bereid verklaard deze categorie gevangenen op te nemen.

Ten tweede gaat opname gepaard met veiligheidsrisico’s. Volgens het Pentagon zijn 61 van de inmiddels vrijgelaten gevangenen actief binnen terroristische groeperingen. Dat is een ‘recidive’ van 11 procent. Uiteindelijk moeten de risico’s per geval worden bepaald. Maar als hun eigen analyse klopt, kunnen de VS niet verwachten dat de ministers Verhagen en Hirsch Ballin (Justitie, CDA) deze risico’s op zich nemen.

Het besluit van Obama om de lopende processen voor 120 dagen op te schorten, lijkt een grote stap. Maar het baart zorgen dat de VS voornemens zijn slechts 80 verdachten te berechten, terwijl er volgens het Pentagon 110 nooit vrij zouden mogen komen. Dat zou betekenen dat er minstens 30 mensen zonder eerlijk proces gevangen blijven. De internationale gemeenschap moet ervoor pleiten dat alle gevangenen van Guantánamo Bay een eerlijk proces krijgen.