King Donald Trump Challenges the Limits of Presidential Power

Back To Origin

Koning Donald Trump tart de grenzen van de presidentiële macht

John Adams, de tweede president van de Verenigde Staten, omschreef bij zijn aantreden in 1797 de Grondwet van de nieuwe republiek als ‘de schepping van goede hoofden, aangedreven door goede harten’. Donald Trump, de vijfenveertigste president, liet deze week blijken daar geen enkele boodschap aan te hebben.

Trump meent dat de president over absolute macht beschikt, zodat hij in de coronacrisis de staten kan dwingen hun lockdown op te heffen. ‘Het gezag van een president is totaal’, zei hij dinsdag op zijn dagelijkse persconferentie over de crisis. Hoewel niet verrassend uit zijn mond, is het schokkend dat de president van het leidende land in de democratische wereld zoveel onbenul demonstreert over het ontstaan van de republiek en de letter en geest van de Grondwet, die hij met het afleggen van de ambtseed heeft beloofd te behoeden en te beschermen.

Andrew Cuomo, de gouverneur van de staat New York, diende hem meteen van repliek: “We hadden geen koning Washington, maar president Washington”, zei hij, verwijzend naar de eerste president, die na twee termijnen van vier jaar aftrad om het verschil duidelijk te maken tussen de jonge republiek en het Europa van de absolute vorsten, uiteraard vooral de Britse koning George III, wiens tirannie aanleiding was voor de vrijheidsoorlog.

De beduchtheid van de stichters voor het erfelijkheidsprincipe en machtsconcentratie in het openbaar bestuur zat zo diep dat Adams openlijk zijn afkeuring uitsprak over een genootschap waarvan het lidmaatschap overging van vader op zoon. De bepaling in de Grondwet dat de president ten minste 35 jaar moet zijn, komt voort uit dezelfde geest. Louter afstamming mag niet bepalend zijn.

Andrew Cuomo waarschuwde dat als Trump zijn zin zou doorzetten hij het land in de grootste constitutionele crisis sinds tijden zou storten. Hijzelf zou de lockdown niet opheffen als daarmee de volksgezondheid in gevaar werd gebracht. Daarmee zette hij zich bij voorbaat schrap tegenover Trump, die zei: “Als iemand president is, is zijn gezag totaal. Zo hoort het ook te zijn. De gouverneurs van de staten weten dat.” Allebei niet waar.

De macht ligt bij de staten en het volk
De Grondwet laat er geen twijfel over bestaan dat de macht in principe ligt bij de staten en het volk. Zij hebben bevoegdheden gedelegeerd aan de president, zoals voor de zekerheid is vastgelegd in het tiende amendement, dat al na enkele jaren aan de oorspronkelijke Grondwet van 1787 werd toegevoegd. De macht waarover de president beschikt, wordt ook nog eens beteugeld door de Senaat. Net als hier is de geest van het stelsel verdeling van macht en daarmee beëindiging van de absolute macht van een koning.

Het schokkende is dat in de oudste moderne republiek, die in 1917 en 1941 de kanonnen liet spreken om de wereld ‘veilig te maken voor democratie’, nu met die geest een loopje wordt genomen. Trump heeft zich van meet af aan leren kennen als iemand die de checks and balances in het stelsel, zoals onafhankelijke rechters en een kritische pers, als hinderlijk beschouwt. Maar hij gedraagt zich steeds meer als een egocraat, die binnen het stelsel doorlopend de grenzen van de presidentiële macht tart en de tegenmachten schoffeert. Maar dat niet alleen.

Nog ernstiger is dat hij in de democratie als maatschappelijk model van beschaving grote ravage aanricht. Hij is niet de president van alle Amerikanen, zoals het behoort te zijn, maar zet de ene helft van de bevolking op tegen de andere. Polarisatie als strategie van machtspolitiek, niet als tijdelijk politiek middel om posities te verhelderen. Ook als hij straks niet wordt herkozen, zal het moeilijk zijn de sociale schade te herstellen.

Het grote experiment van de vrijheid
De democratie is per definitie kwetsbaar, omdat zij verschillen van opvatting toelaat en daarvoor ruimte schept. Dat vereist niet alleen instituties, maar ook onuitgesproken codes als gematigdheid, wellevendheid, waarheidsliefde en samenwerking. Dat is geen vrome praat of politieke correctheid, maar de definitie van een democratische houding, die in het uiterste geval opstand betekent tegen egocraten, zoals de Nederlandse republikeinen en Amerikaanse kolonisten in voorbije eeuwen hebben laten zien. George Washington gaf blijk van die houding door na twee termijnen terug te treden. Uit vermoeidheid, maar ook om te voorkomen dat machtsbehoud dominant zou worden in ‘het grote experiment in vrijheid’.

De geschiedenis laat de essentiële betekenis zien van de vaak gesmade en beschimpte politiek. In goede handen is zij een scheppende kracht die mooie dingen kan voortbrengen, zoals de democratie. In verkeerde handen kan zij veel kwaad aanrichten. John Adams schreef aan een van zijn zonen dat als wijze en eerlijke mannen publieke ambten afwijzen, anderen deze ambten zullen bezetten.