In a small yard, between apricot and almond trees, a simple tombstone proclaims the words, “Howard C. Baskerville, born April 13, 1885, died April 20, 1909.” One hundred years ago, on this ground in the northwestern city of Tabriz, there came to be a cemetery and hospital for Presbyterian Christian clergymen and missionaries.
Here is the grave of a young American who graduated from Princeton University. Here lies a martyr of the constitutionalist movement, who still has the respect of the Iranian people as a man who was different and special.
As a young teacher, Baskerville decided to become a reverend. His fate brought him beyond the roles of either teacher or priest, but in the perspective of the constitutional struggle, he found a dignity that was higher than either of his dreams of teaching or religious life.
Baskerville’s family had a heritage of religious beliefs coming from a line of Scottish Presbyterians. His father and grandfather were clergymen. He had four brothers who also chose the same profession. Howard was born in the state of Nebraska, and prior to his entering Princeton University, his family moved to North Dakota. Despite his main course of religion, his two other issues of interest were Judicial Investigations and government-based constitutions. In 1879, he was taught by Woodrow Wilson (who later became President of the United States in 1912). This influence was profound and had a considerable effect on his future and also on his religious studies.
Shortly after graduation, Baskerville wrote a letter to the board of directors of the Presbyterian Church regarding an expedition out of the country. Although he decided to continue his studies at Princeton University, he referred to the gaining of experience in a foreign language and culture. Thus, he was selected for a two-year teaching mission in Tabriz.
In the fall of 1907, Baskerville taught English and science at the Memorial American School, which was run by Presbyterian Missionaries in Tabriz. The school registry contained 80 Muslims and 135 Christian Armenians and Assyrians.
Sadegh Rezazadeh Shafigh, the Pahlavi senator, was one of Baskerville’s students in this school. On the 50th anniversary of Baskerville’s death, a memorial was published in which Shafigh wrote, “He was very reputable and many wanted to attend his classes. Some older students from Doctor Samuel Wilson (principal) asked for a class on established international law; he accepted and gave the responsibility of the class to Baskerville.”
In the 19th and 20th centuries, Iran’s policy was in between competitors Great Britain and Russia for the control of Central Asia, an adventure that Rudyard Kipling called, “The Great Game.” Kings of Iran at that time had to appeal to European powers and borrow from them, and gradually began the influx of foreigners, who were handed privilege and a large part of the wealth of country. In 1907, Great Britain and Russia had an agreement and divided Iran into regions of influence: the southern provinces for Britain and northern provinces, including Tabriz, for Russia. The middle range of land remained neutral. The so-called “St. Petersburg Agreements” were signed without even consulting Iran. In 1907, Baskerville criticized the English-Russian treaty to his pupils, and also made his feelings known to Sir Edward Grey, the British foreign minister.
In 1906, Iran’s Constitutional Revolution began and protesters forced Mozafaredin Shah (heir of a dynasty that began in 1779, nearly simultaneously with American independence) to determine a new parliament. The Iranian constitution was the first constitution in Central Asia or the Middle East, and Mozafaredin Shah signed it into law in December 1906. The new constitution established the legislation and promised citizens equality before the law and individual rights of freedom; it established the need for the king’s consent from the parliament for foreign loans and required parliamentary consent to sign contracts with foreign entities, established public education and promised freedom of the press.
In 1907, a few weeks after signing the constitution, Mozafaredin Shah died and his despotic son, Mohammad Ali Shah, came to the monarchy. Although the First Amendment to the constitution was signed and sworn, and there were hopes he would become engaged in strengthening the constitution, he began to suppress the freedoms of this fledgling nation. During a coup in June 1908, Mohammad Ali Shah shot down the parliament and cannonade and ordered the execution of many liberals.
Objections against Mohammad Ali Shah rose in Tehran, and around Tabriz, due to the region’s close proximity to the Ottoman Empire (Turkey) and Russia, as there was a higher concentration of European influence in ideas and culture. A pioneer armed opposition leader, Satarkhan, was a man from the Tabriz neighborhood of Amirkhyz. When resistance came to Tabriz, the Shah ordered a siege of the city. The Royal force gradually transformed the routes leading to Tabriz and took control of the city, stopping the arrival of food to the city, in anticipation of the surrender of Tabriz to the pressure of a famine hunger.
Baskerville’s arrival to Tabriz was in strong support of the constitutional ideal. For example, after finishing the school day, he journeyed to the battle line and brought food for the constitutional soldiers. He was very impressed by some of his students and revolutionary friends, including Shariff Zadeh. Young Shariff Zadeh was shot in the eyes and died.
In March 1909, Baskerville decided that 150 of his students ought to help Sattar Khan in organizing the defense of Tabriz. In the last class meeting, Baskerville spoke with his students about their responsibility to defend their homeland.
This was not the expected behavior from an American citizen or a missionary, and for this reason, he was strongly under pressure for his opinion and behavior. One day, when Baskerville and his students were engaged in military exercises, William. F. Duty, the American consul in Tabriz, came where they were practicing. He said to Baskerville, “I’m obliged to remind you as an American citizen, you do not interfere in internal affairs and politics in this country,” and insisted, “You are here as a teacher, not a revolutionary.”
According to the writings of Reza Zadeh Shfagh, Baskerville replied, “I cannot ignore the suffering of these people as they fight for their rights. I’m human and cannot stop my sympathetic feelings for the people of this city.” When Duty asked for his passport, Baskerville refused to hand it over.
Baskerville’s changing behavior raised opposition among the fellow Presbyterian missionaries. They were opposed to his participation in combat operations and involvement in domestic political disputes, and they believed that due to Baskerville’s behavior, sending other missionaries to the region would be too dangerous. So Baskerville resigned from his religious mission.
In April 1909, 10 months after the siege began, all the food and medicine in the city of Tabriz had been depleted and the city, besieged by the royal force, had no way to receive supplies. Sattar Khan had not successfully prepared the cannon that promised to break the siege. On April 19, the city’s wheat store was reduced to enough for one more day. Many people were even forced to eat grass. In mid-April, it was decided that a small group was to cross the siege line and take food from nearby villages. Baskerville and a young English journalist volunteered themselves for this mission.
At dawn on April 20, Baskerville and two other groups crossed the fences. Reza Shafagh Zadeh was also with them and wrote of this in his memoirs.
When Baskerville guided his men to the wall of city, a royal force sniper shot at him in a moment that all went wrong. Baskerville fired back, imagining the sniper had escaped from the area, and called his men forward with hand signals. When Baskerville turned his back, the sniper shot him twice, through his heart and out the other side of his body. The Mission doctor believed that he died instantly.
Five days after Baskerville’s funeral, his parents received a telegram from Sattar Khan in Minnesota that stated: "Iran is grieving the loss of your son, who died for freedom. In this pain, we swear he will always be greatly remembered in history throughout the future of Iran."
Later on, Sattar Khan wrapped Baskerville’s gun in the flag of Iran and sent it to his family.
Although Baskerville’s mission failed, the cause he died for never failed. With the atmosphere of propaganda following Baskerville’s death, representatives of Russia and England put Mohammad Ali Shah under pressure to allow their representatives to enter Tabriz (apparently because European citizens wanted to leave Tabriz). This contributed to the end of the siege of Tabriz and, at the same time, allowed the constitutional force to gain victory in other parts of the country, which ultimately led to the dismissal of the shah. Nevertheless, a constitutional democracy did not last long in Iran.
Within 24 hours, Baskerville’s sacrifice became a national legend and his funeral ceremony was an enormous mourning. Thousands of people came to the streets of Tabriz to see his coffin and say goodbye to him. His coffin was covered with 16 wreaths, and a music group played mourning music and accompanied the coffin to the cemetery. In the cemetery, Hassan Taghizadeh, one of Iran’s parliament representatives, said in a brief speech, “Young America, young Baskerville made a sacrifice for Iran’s young constitution.”
Finally, in November, when Parliament resumed its sessions, Taghizadeh delivered an elegy for Baskerville in the opening speech.
Baskerville’s memory will always remain in Iranian minds. After the end of the occupation in Azerbaijan, Stalin withdrew from Iran to the serious warning of America (the only holder of atomic bombs at that time), and in 1950 the government gave the order to place a memorial plaque on Baskerville’s grave, which has since been repaired. A poem by Aref Ghazvini, Iran’s national poet, was engraved on the plaque:
He was brave and chief justice for equity
For Iran’s happiness you sacrificed your life
Your name will always be in our memories, your soul always happy
Several schools in Tabriz and other cities of Iran still remember Baskerville and were named after him. They were, of course in the passage of time, later renamed. In 2003, a bronze bust of Baskerville was built at Sattar Khan’s house. Under the bronze statue, this sentence was written: “Howard C. Baskerville — He was a liberal and a historic figure.”
Note: I wrote this story under the influence of a graduate of Princeton University, which, 100 years after Baskerville’s birth, now has a large number of talented Iranian students. I have adapted and summarized the story.
پرده اول
1- هاوارد باسکرویل
در حیاطی کوچک در میان درختان بادام و زردآلو، سنگ قبری ساده بچشم میخورد که نامهاوارد سی. باسکرویل، تاریخ تولد (13 آوریل 1885) و تاریخ فوت (20 آوریل 1909) بر آن نوشته شده است. صد سال پیش، این نقطه از شهر تبریز، گورستان و بیمارستان کشیشها و مُبلغان مسیحی "پرزبیتری Presbyterian" بود.
اینکه اینجا مزار یک آمریکایی جوان و فارغ التحصیل دانشگاه پرینستون است، از ویژگیهای آن است. ولی اینکه اینجا گور یک شهید نهضت مشروطه است و هنوز از نظر ایرانیها محترم شمرده میشود، جایگاه متفاوت و خاصی به آن میدهد.
باسکرویل، معلمی جوان بود که تصمیم داشت کشیش شود. سرنوشت او چنین رقم خورد که نه معلمی را ادامه داد و نه کشیش شد، ولی از دید مشروطه خواهان منزلتی یافت که که از هر دو آرزویش والاتر بود. بسیاری باسکرویل را با لافایت- یک فرانسوی که که به امریکائیان در انقلاب امریکا(سال 1776) و در دفاع از آزادی کمک کرد- مقایسه کردهاند.
در خانواده باسکرویل، اعتقادات مذهبی "پرزبیتری اسکاتلندی" به وضوح امری موروثی بود. پرزبیتریها مسیحی پروتستان و پیرو کالون بودند. پدر و پدربزرگ او کشیش بودند. و او دارای چهار برادر بود که آنان نیز همین حرفه را انتخاب کرده بودند. هوارد در ایالت نبراسکا به دنیا آمد و خانوادهاش قبل از اینکه وی وارد پرینستون شود به داکوتای شمالی نقل مکان کردند. با اینکه زمینه اصلی درس او مذهب بود، دو موضوع دیگر: "رویۀ قضایی" و "دولت متکی بر قانون اساسی"؛ را که در 1879 توسط وودرو ویلسون (بعدا در1912رئیس جمهور امریکا ) تدریس میشد، برگزید، که موضوع دوم تأثیر به سزایی در آینده وی و نیز بر مطالعات مذهبیش بر جای گذاشت.
مدت کمی پس از فراغت از تحصیل، هوارد در نامهای به هیئت مدیره میسیونرهای "پرزبیتری" اعزامی به خارج از کشور نوشت، اگرچه تصمیم دارد به تحصیل در پرینستون ادامه دهد، ولی ترجیح میدهد قبل از آن در یک زبان و فرهنگ خارجی تجربه کسب کند. بدین ترتیب، او برای دو سال تدریس در شهر تبریز انتخاب شد. پرزبیتریها شاخه کالونی از پروتستانها بودند که در اسکاتلند شکل گرفتند و در امریکا رشد کردند.
باسکرویل در پائیز سال 1907 برای تدریس زبان انگلیسی و علوم در مدرسه Memorial School American که توسط کشیشهای میسیون Presbytery اداره میشد، وارد تبریز شد. در این مدرسه 80 مسلمان و 135 مسیحی ارمنی و آشوری ثبت نام کرده بودند.
صادق رضازاده شفق، که در حکومت پهلوی سناتور شد، یکی از شاگردان باسکرویل در این مدرسه بود. وی در مجموعه یادبودی که به مناسبت پنجاهمین سال درگذشت باسکرویل چاپ شد، چنین نوشت: "او بسیار خوشنام بود و عده زیادی میخواستند در کلاسهای تاریخ او شرکت کنند. تعدادی از شاگردان قدیمی از دکتر ساموئل ویلسون (مدیر مدرسه)خواستند که کلاسی در حقوق بین الملل دایر کند؛ او نیز پذیرفت و کلاس را به عهده باسکرویل گذاشت."
در قرون نوزدهم و بیستم، سیاست ایران دربین چرخ دندانههای رقابت بریتانیای کبیر و روسیه برای کنترل آسیای مرکزی قرار گرفته بود؛ ماجرایی که "رودیارد کیپلینگ" آن را Great Game به معنای "بازی بزرگ" نامید. پادشاهان وقت ایران ناچار به روی آوردن به قدرتهای اروپایی و استقراض از آنان شده بودند، و به تدریج دوران واگذاری بخش زیادی از ثروت کشور و دادن امتیازات را به خارجیها آغاز کردند. در سال 1907، بریتانیا و روسیه بر سر تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ به توافق رسیدند؛ استانهای جنوبی برای بریتانیا و استانهای شمالی، از جمله تبریز برای روسیه. محدودهای هم در وسط بیطرف ماند. این به اصطلاح "موافقتنامه سنت پترزبورگ" حتی بدون مشورت با ایرانیها به امضاء رسید. باسکرویل از عهدنامه انگلیسی-روسی 1907نزد شاگردانش انتقاد میکرد و به ویژه منتقد سرسخت سِر ادوارد گرِی، وزیر امور خارجه بریتانیا بود.
انقلاب مشروطۀ ایران در سال 1906 آغاز شد و آن هنگامی بود که معترضان مظفرالدین شاه (وارث سلسله ای که از سال 1779 وهمزمان با استفلال امریکا بر ایران حکمرانی میکرد) را به تعیین یک پارلمان منتخب یا مجلس وادار ساختند. مجلس قانون اساسی ایران را تدوین کرد که اولین قانون اساسی در آسیای مرکزی و خاورمیانه بود، و مظفرالدین شاه آن را در ماه دسامبر 1906 توشیح کرد. قانون اساسی جدید مجلس قانونگذاری تاسیس کرد، قانون را حاکم کرد و نویدبخش برابری شهروندان در برابر قانون و آزادیها و حقوق فردی برای آنان بود، شاه را به جلب موافقت مجلس برای استقراض خارجی یا امضای قراردادها با بیگانگان ملزم میساخت و آموزش عمومی و آزادی مطبوعات را وعده میداد.
مظفرالدین شاه در شب سال نو مسیحی 1907، یعنی چند هفته بعد از امضای قانون اساسی از دنیا رفت و فرزند مستبدش، محمد علی شاه، به سلطنت رسید که اگرچه در ابتدا متمم قانون اساسی را امضا نمود وسوگند خورد که انشاالله خود او واولاد واحفادش تقویت کننده این "نظامنامه" باشند. ولی در فاصله کوتاهی سرکوب آزادیهای نوپای کشور را آغاز کرد. محمد علی شاه در ماه ژوئن 1908، طی یک کودتا مجلس را به توپ بست وتعطیل کرد و بسیاری از آزادی خواهان را به جوخههای اعدام سپرد.
مخالفتها علیه محمد علی شاه علاوه بر تهران عمدتا در حول و حوش تبریز، منطقه ای که به دلیل نزدیکی با عثمانی و روسیه بیشتر تحت تأثیر عقاید و فرهنگ اروپائی بود، تمرکز داشت. پیشگام مخالفتهای مسلحانه، ستارخان مردی از محله امیرخیز بود. هنگامیکه تبریز به مقاومت دست زد، محمد علی شاه دستور محاصره شهر را صادر کرد. نیروهای سلطنتی به تدریج تمامی راههای منتهی به تبریز و منشعب از این شهر را تحت کنترل درآوردند، راه ورود مواد غذایی را به شهر سد کردند و منتظر تسلیم تبریز در اثر فشار قحطی وگرسنگی شدند.
باسکرویل از بدو ورود به تبریز از آرمان مشروطه خواهی حمایت میکرد - به عنوان مثال، بعد از اتمام درس برای سربازان مشروطه خواه در خطوط نبرد غذا میبرد - تبدیل او به یک متحد تمام عیار مشروطه خواهان ظرف مدت چندماه صورت گرفت. او بسیار تحت تأثیر برخی از دانش آموزان و دوستان انقلابی ایرانی خود ازجمله شریف زاده قرار گرفته بود.شریف زاده جوان در جبهه تیر خورد ودر مقابل چشمان باسکرویل جان داد. این واقعه انقلاب درونی این ایده آلیست جوان را تکمیل کرد.
در ماه مارس 1909، باسکرویل تصمیم گرفت که 150 نفر از دانش آموزانش را برای کمک به ستارخان در دفاع از تبریز سازماندهی کند. در آخرین جلسۀ کلاس، باسکرویل با دانش آموزانش درباره وظیفۀ آنان در دفاع از وطن سخن گفت.
این رفتاری نبود که از یک شهروند آمریکایی یا یک مبلغ مذهبی انتظار میرفت، به همین دلیل او برای تغییر رفتار و عقیده اش به شدت تحت فشار بود. یک روز، هنگامیکه باسکرویل و شاگردانش در حال تمرین نظامیبودند، ویلیام .اف. دوتی، کنسول آمریکا در تبریز، به محل مشق آنان آمد. او به باسکرویل گفت: "من ناچارم به شما یادآوری کنم که شما، به عنوان یک تبعه آمریکایی، حق دخالت در امور و سیاست داخلی این کشور را ندارید" و تأکید کرد: "شما به عنوان یک معلم اینجا هستید، نه یک انقلابی."
بنا به نوشته رضا زاده شفق، باسکرویل در جواب او گفت: "من نمیتوانم بی اعتنا زجر کشیدن این مردم را که برای حق خود میجنگند، تماشا کنم. من یک انسانم و نمیتوانم جلوی احساس همدردی خود را با مردم این شهر بگیرم." وقتی دوتی از باسکرویل خواست تا گذرنامۀ خود را پس دهد، باسکرویل از این کار خودداری کرد.
تغییر رفتار باسکرویل مخالفت مبلغهای مذهبی "پرزبیتری" را نیز برانگیخت. آنان هم با شرکت وی در عملیات جنگی و خشن، و هم با دخالت وی در یک مناقشۀ سیاسی داخلی مخالف بودند و اعتقاد داشتند که این رفتار باسکرویل، موقعیت آنان را برای فرستادن مبلغهای دیگر به منطقه به خطر میاندازد. در نتیجه باسکرویل از میسیون مذهبی که فعالیتهای وی را نمیپذیرفت، استعفا داد.
در ماه آوریل 1909 و ده ماه پس از آغاز محاصره، تمامیمواد غذایی و دارو به کلی در شهر تبریز تمام شده بود و شهر در محاصره نیروهای سلطنتی، راهی برای دریافت مایحتاج خود نداشت. ستارخان موفق به تدارک توپی که قول داده بود تا با ان محاصره را بشکند نشد. در 19 آوریل، ذخیرۀ گندم در تبریز فقط برای یک روز کافی بود. بسیاری از مردم حتی ناچار به خوردن علف شده بودند. در اواسط ماه آوریل، تصمیم گرفته شد که یک گروه کوچک برای عبور از خط محاصره و گرفتن غذا از روستاهای اطراف فرستاده شوند. باسکرویل و یک روزنامه نگار جوان انگلیسی نیزدر این مأموریت داوطلب شدند.
در سپیده دم روز 20 آوریل، باسکرویل و دو گروه دیگر به دنبال یافتن معبری از حصارهای شهر راهی شدند. رضا راده شفق نیز که آن روز همراه باسکرویل بود، خاطراتش را نوشته است.
هنگامیکه باسکرویل مردان خود را به سمت دیوار شهر هدایت میکرد، تک تیراندازی از نیروهای سلطنتی بسمت او شلیک کرد که به خطا رفت. بسکرویل نیز تیری به سمت او شلیک کرد و با تصور اینکه تک تیرانداز از صحنه گریخته است، مردانش را با علامت دست به جلو پیش راند. وقتی باسکرویل روی خود را برگرداند، تک تیرانداز بازگشت و دو گلوله به سمت او شلیک کرد که بااصابت به قلب وی طرف دیگر بدنش خارج شدند. با اینکه برخی گفتهاند باسکرویل پس از چند ساعت و در آغوش یکی از شاگردانش از دنیا رفت. ولی پزشگ میسیون معتقد بود که او در همان لحظات اول جان باخته است.
پنج روز پس از تشییع جنازه باسکرویل، پدر و مادرش در شهر اسپایسر در ایالت مینه سوتا، تلگرافی با متن زیر دریافت کردند بدون آنکه امضا کنندگان آنرا بشناسند:
"ایران در غم از دست رفتن پسر عزیزتان در راه آزادی سوگوار است و ما قسم میخوریم که ایرانِ آینده همواره از او، چون لافایت، در تاریخ به بزرگی یاد خواهد کرد و به آرامگاه او احترام خواهد گذاشت. -- ستار خان و جمانی آیولتی"
چندی بعد، ستار خان تفنگ باسکرویل را که در پرچم ایران پیچیده شده بود، برای خانوادهاش فرستاد.
با اینکه مأموریت باسکرویل شکست خورد، آرمانی که او برایش جان داد شکست نخورد. با فضا و تبلیغاتی که پس از مرگ باسکرویل به راه افتاد، نمایندگان روس و انگلیسی محمد علی شاه را تحت فشار گذاشتند که اجازه دهد نمایندگان آنها وارد تبریز شوند ( ظاهرا برای اینکه شهروندان اروپایی را از تبریز خارج کنند). این موضوع موجب شکسته شدن محاصره تبریز شد و همزمان نیروهای مشروطه خواه به کسب پیروزیهایی در دیگر نقاط کشور توفیق یافتند، که در نهایت منجر به خلع شاه شد. با این همه، دموکراسی مشروطه در ایران چندان دوام نیاورد.
فداکاری باسکرویل ظرف 24 ساعت به اسطورهای ملی تبدیل شد و مراسم تشییع جنازۀ وی به یک سوگواری عظیم منجر گشت. هزاران نفر به خیابانهای تبریز آمدند تا تابوت وی را ببینند و با وی وداع کنند. تابوت وی را شانزده تاج گل پوشانده بود و یک دسته موزیک با نواختن موسیقی عزا تابوت را تا گورستان همراهی کرد. در گورستان، سید حسن تقی زاده، یکی از نمایندگان مجلس ایران، در نطق کوتاهی گفت: "آمریکای جوان، باسکرویلِ جوان را فدای مشروطۀ جوان ایران کرد" .
وقتی مجلس ایران در نهایت در ماه نوامبر جلسات خود را از سر گرفت، تقی زاده در نخستین نطقی که ایراد کرد در رثای باسکرویل بود.
خاطره باسکرویل همواره در اذهان ایرانیان باقی خواهد ماند. در بعد از ختم وقایع اشغال آذربایجان وعقب نشینی استالین از ایران که در اثر اخطار جدی امریکا(تنها دارنده بمب اتمی در آن زمان) عملی شد درسال 1950، دولت به منظور قدر شناسی نمادین لوح یادبودی بر سر مزار باسکرویل نهاد، که بعدها گویا برای تعمیرات آن را برداشتهاند. بر روی آن لوح شعری از عارف قزوینی، شاعر ملی ایران، کنده کاری شده بود:
ای محترم مدافعِ حریّتِ عباد
وی قائدِ شجاع و هوادار عدل و داد
کردی پی سعادتِ ایران فدای جان
پاینده باد نام تو، روحت همیشه شاد
چند مدرسه در تبریز و شهرهای دیگر ایران همچنان به یاد باسکرویل نامگذاری شدند که البته در گذر زمان بعدها تغییر نام یافتند. در سال 2003، نیم تنه ای برنزی از باسکرویل در خانۀ مشروطۀ تبریز در محله امیر خیز و درمکانی که قبلاً منزل ستارخان بوده است نهاده شد. در زیر مجسمه برنزی، این جمله به فارسی نوشته شده بود:
"هوارد سی. باسکرویل- او یک آزادی خواه و یک تاریخ ساز بود"
پانوشت: من این نوشته را از بولتن فارغ التحصیلان دانشگاه پرینستون که هم اکنون تعداد زیادی از دانشجویان با استعداد و برومند ایرانی نیز در انجا مشغول تحصیل هستند، اقتباس و تلخیص کردهام. یک امریکائی فارغ التصیل همان دانشگاه در صد سال بعد از تولد باسکرویل این سرگذشت را نوشته است.البته به تناسب ظرف و مقتضای مظروف دخل و تصرفی هم در آن کردهام.
2- دکتر ساموئل ام. جردن
دکتر ساموئل مارتین جردن (Samuel M. Jordan) از سال ۱۸۹۹ تا سال ۱۹۴۰ ریاست کالج آمریکایی تهران را به عهده داشت. او بانی و سازنده کالج پسرانه امریکائی و مدرسه دخترانه آمریکایی تهران است.
البرز نام یک مدرسه ابتدائی بود که گروهی از مبلغین مذهبی امریکائی در سال 1873 میلادی در حوالی دروازه قزوین تهران تاسیس کرده بودند. با آمدن دکتر جردن به عنوان مدیر (در 25 سال بعد) مدرسه دروس دبیرستانی و پیش دانشگاهی را به آن افزود.
جردن در سال ۱۸۷۱ میلادی در نزدیکی شهر یورک در پنسیلوانیا بدنیا آمد. پس از تحصیل در دبستان و دبیرستان در سال ۱۸۹۵ میلادی از کالج لافایت درجه B.A (لیسانس) گرفت. در سال ۱۸۹۸ درجه فوق لیسانس علوم الهی (ام.ا) از دانشگاه پرینستون را دریافت کرد. در سال ۱۹۱۶ کالج لافایت او را با درجه D.D (دکتر در حکمت و فلسفه) شناخت و در سال ۱۹۳۵ میلادی از کالج واشنگتن و جفرسون بدرجهٔ دکترای حقوق نائل شد.
دکتر جردن در سال ۱۸۹۸ میلادی (۱۲۷۸ خورشیدی یعنی قبل از برقراری مشروطه) به ایران آمد و یک سال بعد ریاست مدرسه را را که شش کلاس بیشتر نداشت به عهده گرفت. وی در سال ۱۹۱۳ میلادی (۱۲۹۲ خورشیدی) با راهاندازی کلاسهای باقیمانده دوره دوازده ساله دبیرستان را تکمیل کرد که به کالج امریکائی معروف بود ودر چهار راهی در تهران که به همین نام مشهور است قراردارد. جردن در سال ۱۹۱۸ میلادی (۱۲۹۷ خورشیدی) شروع به ساختن اولین ساختمان شبانهروزی که در آن زمان، سالن مک کورمیک ( McCormick Hall) نامیده میشد و یک ساختمان دیگر را اغاز کرد که ساختن مجموعه در سال 1301 خورشیدی پایان یافت.
ساموئل ام جردن، در سال ۱۳۱۹ خورشیدی در اوائل شروع جنگ جهانی دوم کالج امریکائی را تحویل داد و از ایران به آمریکا بازگشت. از این تاریخ به بعد کالج امریکائی به نام اولیهاش یعنی دبیرستان شبانه روزی البرز نامیده شد. مدتی کوتاه مدیریتش با محمد وحید تنکابنی بود. دو سالی هم دکتر لطفعلی صورتگر ریاستش را داشت. تا اینکه در زمان نخست وزیری قوام السلطنه ریاست دبیرستان البرز از سال 1323 به دکترمحمد علی مجتهدی گیلانی که استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران بود محول شد. او این سمت را به مدت 35 سال با پشتکار استثنائی حفظ کرد.
اجازه دهید به عنوان معترضه خاطرهای راعرض کنم.
سهم دکتر مجتهدی در دبیرستان البرز از سهم دکتر جردن در تعلیم و تربیت محصلین ایرانی کمتر نبود. من شانس دیدن روانشاد دکتر مجتهدی را که گفتهاند حق معلمی بزرگی به گردن دهها و صدها هزار از دانش آموزان یکی از بزرگترین دبیرستانهای ایران را داشت، را در عمرم فقط یکبار داشتهام. ولی بسیار از او شنیدهام.
دیدار من موقعی بود که در سنین 15 یا 16 سالگی پدرم دست مرا که دانش آموز موفقی در دبیرستان ابن یمین مشهد بودم گرفت و به تهران آورد. او معتقد بود که من یعنی پنجمین و کوچکترین پسرش باید "مرد" بار بیایم و "روی پای خودم" بایستم. برای رسیدن به این منظور باید از خانه و خانواده، و رفاه غیر لازم که بچهها را ضایع میکند، به دور باشم. برای تحقق این هدف باید به دبیرستان شبانه روزی البرز تهران و به تعبیر او "کالج" که یک "کارخانه آدم سازی" بود بروم. درآنجا علاوه بر فیزیک و شیمی انضباط و دیسیپلین هم یاد خواهم گرفت.
وقتی پدرم مرا با معرفی یکی از دوستان اشنا با رئیس دبیرستان و با قرار قبلی، و در قلب الاسد و گرمای تابستان سال 1340 تهران، برای ثبت نام به دیدن دکتر مجتهدی برد، تو گوئی که ابوعلی سینائی را از بلخ و بخارا و خراسان بزرگ برای دکتر مجتهدی تحفه آورده است!! پس از بازدید یکی دو تا سالن غذاخوری و نمایش و زمینهای متعدد بسکتبال و والیبال مدرسه که مرا تحت تاثیر قرارداده بود، در اتاق مدیر، پدرم به خلق وخوی مالکین خراسانی آن زمان، با تحکم و به نحو مطمئنی، شروع به تعریف و تمجید از "ابن سینا"ی خود کرد، که معاذالله شق القمر کرده و مثلا فلان رتبه را حائز بوده و یا بَهمان نمره را گرفته است.
دکتر مجتهدی که تا ته خط را خوانده بود، ناگاه صحبتهای او را قطع کرد و با همان لهجه شیرین رشتی خود با قاطعیت گفت که اینجا یعنی دبیرستان البرز حساب و کتاب و ضوابط خاص خودش را دارد. ما از این معدلهای نوزده و بیست زیاد دیدهایم. باید بماند با تجدیدیهای همان سال مدرسه البرز، در نیمه دوم شهریور، تمام درسها را کتبا امتحان بدهد ببینم چند مرده حلاج است. اگر معدل 14 آورد که فبهاالمراد، در غیر این صورت از ثبت نام او معذورم. من با پدرم پنجاه سال اختلاف سن داشتم. در عالم بچگی ما عادت کرده بودیم که همه از حرفهای پدرم اطاعت کنند. برای اولین بار دیدم که کسی زیر بار حرف پدرم نمیرود. فهمیدم که آنجورها هم که من فکر میکردم نیست. رسیدن به این حقیقت برایم تلخ و قدری ناراحت کننده بود. از طرفی هم حرف مدیر مدرسه منطقی بود و من هم مشکلی برای امتحان دادن نداشتم. ولی از قیافه و نگاه پدرم فهمیدم که اصلا خوشش نیامده و یک جای کار عیب اساسی پیدا کرده است.
بعدها دریافتم، موقع برداشت محصول و خرمن املاک پدر در بجنورد بود و او نمیتوانست مدت زیادی در تهران معطل بماند تا تکلیف ثبت نام من مشخص شود. از فردا از ادله و براهینی که در کوپه قطار مشهد به تهران، از قبیل "کارخانه آدم سازی" و"نظم ودیسیپلین" شنیده بودم، کمتر شنیده شد و گفتمان غالب خانواده تغییر کرده بود. به جای آن زمزمههائی نظیر "اصلا معلوم نیست بهداشت درشبانه روزی چطور است؟!" ویا "آشغال گوشتهای مانده را در غذاها میریزند؟!" و یا اینکه "آدم در شبانه روزیها نمیداند هم اطاقیها کیستند، و یا رگ و ریشه شان از کجاست؟" به گوش میرسید. به فاصله کمی "هدف" از پیش تعیین شده عوض شد. در دبیرستان "هدف" شماره 1 که معتبرترین دبیرستان ملی آن زمان تهران بود (ریاست این گروه فرهنگی با روانشاد احمد بیرشک بود که ضمنا ترسیمی و رقومی هم به ما درس میداد و او هم از دکتر مجتهدی کمتر نداشت) نامم ثبت شد و پدر به مشهد برگشت. خداوند قرین و غریق رحمتش فرماید که بسیار مدیون دلسوزی و کمالات اویم. عمر پدرم انقدر کفاف نداد که ناکامیش را در "آدم" شدنم به نحوی که میخواست نظارهگر باشد. بالاخره هم نتوانست ببیند که من نه تنها "روی پای خودم" ایستادهام بلکه این اواخر گاهی از عصائی هم کمک میگیرم!
ببخشید، مثل اینکه جمله معترضه طولانیتر از اصل مطلب شد. برای آنکه از قصه بنیانگذار کالج البرز دور نیفتیم اضافه کنم، که دکتر جردن پس از بازگشت به آمریکا، در سال ۱۳۲۳ هجری خورشیدی، دوباره به ایران آمد و مورد استقبال شاگردان و مریدانش قرار گرفت. او ایران را وطن دوم خود مینامید و همواره از آن به نیکی یاد میکرد. در دهه چهل شمسی بلوار جدید الاحداثی در شمال تهران را به یاد او نامگذاری کردند که اینک به نام بلوار افریقا موسوم است. وی در سال ۱۳۳۳ هجری خورشیدی، در ۸۱ سالگی در آمریکا در گذشت.
در سال ۱۳۲۶ هجری خورشیدی، مراسمی برای بزرگداشت "دکتر ساموئل مارتین جردن" در تالار دبیرستان البرز برگزار شد و نیم تنه سنگی وی را که استاد ابوالحسن صدیقی تراشیده بود درکنار در ورودی آن نصب کردند. این پیکره بعدها به کتابخانه دانشگاه صنعتی امیرکبیر منتقل شد. نمیدانم هنوز هم هست یا نه؟
This post appeared on the front page as a direct link to the original article with the above link
.
U.S. companies, importers and retailers will bear the initial costs which most economists expect to filter through the supply chain as a cost-push inflation.
[I]n the same area where these great beasts live, someone had the primitive and perverse idea to build a prison ... for immigrants in the United States without documentation.