Rabobank Board Chairman Finds US Bailout Not Right

Back To Origin

Utrecht, 4 okt. De opkoop van ‘giftige’ kredieten is een bonus op slecht gedrag. Het Amerikaanse Congres mag dan het noodfonds van 700 miljard dollar hebben goedgekeurd, Rabo-topman Bert Heemskerk ziet er weinig in. Sterker: hij wijst het af. Om een simpele reden: „Een goede bank doet aan risicospreiding. De banken die nu zijn omgevallen, zaten disproportioneel in subprime-gerelateerde producten.”

Vanuit een oogpunt van moral hazard, waarbij banken meer risico nemen dan goed voor ze is omdat de staat toch wel bijspringt als het misgaat, zou de opkoop niet moeten gebeuren, zegt Heemskerk. „Wat de banken hebben gedaan is gewoon verkeerd, onverstandig bankieren, punt uit.”

Heemskerk is niet tegen overheidsingrijpen. De reddingsacties zoals deze week bij Fortis en Dexia vindt hij goed. Maar: „Overheden moeten alleen interveniëren als de spaarders, pensioenhouders of kleine bedrijven getroffen worden. Alleen retailbanken moeten worden gered. Dat is ook van belang om een recessie te voorkomen. Aandeelhouders mogen er nooit beter van worden.”

Bert Heemskerk (Noordwijkerhout, 1943), is een éminence grise van het Nederlandse bankwezen. Hoewel hij van huis uit theoloog is, begon zijn carrière in 1969 bij de Amro Bank. Begin jaren negentig kreeg hij de leiding bij vermogensbeheerder Van Lanschot en in 2003 werd Heemskerk bestuursvoorzitter van de Rabobank.

Bijna 40 jaar ervaring als bankier betekent ook bijna 40 jaar ervaring met financiële crises: hij zag de nasleep van de oliecrisis, de Amerikaanse spaarbankencrisis, de Aziëcrisis, het uiteenspatten van de dotcomzeepbel en nu de kredietcrisis. Hij veroordeelt banken die te grote risico’s hebben genomen. „Het is terecht dat zulke marktpartijen gestraft worden.”

Dat is een verfrissend geluid, dat zeggen niet veel bankiers u nu na.

„Nou ja, het is gezond voor de markt als degenen die het echt structureel verkeerd gedaan hebben niet alleen ter verantwoording geroepen worden, maar ook de verliezen moeten nemen. Dat is de enige manier waarop de markt werkt. Ik zit er niet om te springen, laat dat duidelijk zijn. Wij zitten ook in die markt en iedere cent die ik afboek is er één te veel.”

Maar om het systeem te saneren, zou de Amerikaanse overheid geen ‘giftige’ leningen moeten opkopen?

„Ja, nou ja, je zag het twee weken geleden. De markt reageerde euforisch toen Uncle Sam een blanco cheque wilde trekken van 700 miljard dollar. Ik geloof absoluut niet in het nut van zo’n plan. Het zijn allemaal verzinsels of bedenksels van politici die met een plan komen en zeggen dat ze iets gaan redden. Maar als je dat plan doordenkt, dan moet je constateren dat de Amerikaanse overheid dat nooit kan waarmaken, die kan niet alle financiële instellingen in de VS waarborgen. Dan vrees ik dat de dollar in elkaar stort.”

Dus dat reddingsplan is verkeerd?

„Niet helemaal. De overheid moet wegblijven van de markten als het goed gaat, zorgen voor goed toezicht, en interveniëren als het slecht gaat. Het probleem is alleen dat het nu ongericht gebeurt, alle banken in de VS worden gered, inclusief de aandeelhouders. Wat ze moeten doen is een bodem leggen onder banken die voor het grote publiek bankieren. Het verhogen van de garantie voor spaarders van 100.000 naar 250.000 dollar is een goede aanpassing in het plan.”

Dat klinkt meer als een uitbreiding van het depositogarantiestelsel.

„Dat is het in feite ook. Wat dat betreft ben ik meer te spreken over wat de Ieren nu doen, die garanderen alle deposito’s. Ook daar zitten rare kanten aan overigens. Waarom zou je bijvoorbeeld de vermogens van de echte rijken ook garanderen? En waarom zou je de deposito’s tot een bepaald bedrag van alleen de zeven grote Ierse banken garanderen? Dat zou ook voor spaarders bij kleinere consumentenbanken moeten gebeuren. Wat we nu in de VS zien, dat zakenbanken geld mogen ophalen bij spaarders, zou verboden moeten zijn. Na de crisis in de jaren twintig van de vorige eeuw is in veel landen zakenbankieren gescheiden van consumentenbankieren. Dat zou zo moeten blijven omdat zakenbankieren risicovoller is. Een aangepaste versie van het Ierse plan, waarbij de kleine spaarders en pensioenhouders gered worden, lijkt mij voor Nederland ook een goede oplossing. Beter in elk geval dan het huidige depositogarantiestelsel, waarbij grote sterke banken als Rabobank mee moeten betalen als zwakke banken die verkeerd gebankierd hebben, omvallen. Het garantiesysteem moet veranderd worden.”

Heemskerk beaamt dat de huidige kredietcrisis van een ongekende kracht en een ongekende diepte is. Alle financiële instellingen in de hele wereld worden erdoor geraakt. Van zakenbanken in de VS via het Belgisch-Nederlandse Fortis tot banken in Hongkong en India. De redding van Fortis heeft Heemskerk niet verbaasd: „Ik heb altijd al gezegd dat de Nederlandse staat een ‘systeembank’ als Fortis niet zomaar laat gaan. Het is alleen veel sneller gebeurd dan ik dacht. Dat geldt trouwens voor de hele ontwikkeling in Europa de afgelopen weken.”

Heemskerk denkt de markten goed te doorgronden: „Ik wist precies wat subprime was, en hoe het allemaal in elkaar zat, dat wisten we allemaal donders goed. Maar wat ik niet wist is dat je in de VS gewoon de sleutel van je huis kunt inleveren als je van je hypotheek af wilt. Als de bank je huis met winst verkoopt, krijg je een stukje daarvan terug. Is er verlies, dan betaal je niets, maar ben je wel van je schuld af. Mensen lopen dus makkelijk weg van hun huis. En een huis dat leegstaat gaat zienderogen achteruit, de tuin wordt niet gemaaid, de verf gaat eraf, je krijgt lekkages. Dus de banken willen altijd zo snel mogelijk verkopen. Dat betekent dat ze daar grote verliezen op lijden.”

Hoe komt het dat de crisis nu ook zo hard toeslaat in Europa?

„Goede vraag: hoe kan een lokale Amerikaanse hypotheek tot problemen leiden in Europa? Dat was letterlijk wegens de ‘securitisatie’. Stop hypotheken in een grote doos, maak er tranches van en verkoop die tranches wereldwijd naar Azië, naar Europa. En alle geldmarktfondsen, of ze nou in Azië zitten, of Europa, of waar dan ook: iedereen zocht dat hoge rendement. Ik ken geen uitzondering. Achteraf bleek dat sommige partijen er tot over hun nek in zaten, kijk naar de Duitse Landesbanken. Sommigen banken waren zo hongerig naar marge dat ze letterlijk hun hele liquiditeit in dat soort papier hadden zitten. Dat geldt des te meer voor de inmiddels ingestorte Amerikaanse zakenbanken als Bear Stearns en Lehman Brothers.”

Hoe zit het met de betrokkenheid van Rabobank bij de val van Bear Stearns, in maart dit jaar? U zou als een van de eersten de geldkraan hebben dichtgedraaid.

„Ik kan er niet al te veel over zeggen. Maar op dezelfde wijze als de Europese Centrale Bank onlangs door een verhoging van kosten voor leningen de Europese banken wat meer in het gareel probeert te krijgen, doen wij dat ook. Ik hoop dat u ons daarvoor zult prijzen. Het is niet zo dat de Rabobank Bear Stearns onderuit heeft gehaald. Nee, Bear Stearns had de eigen balans op een totaal verkeerde wijze opgebouwd.”

Maar u weet ook dat als één bank stopt met herfinancieren, er dan een hele horde volgt.

„Ja, en terecht.”

Was u er op tijd bij?

„Wij hebben al ons geld teruggekregen. Ook bij de val van Lehman Brothers begin september overigens. Zakenbankieren is een van de meest kwetsbare vormen van bankieren. Als traditionelere banken – die hun balans wel op orde hebben – zeggen dat ze alleen nog geld willen uitlenen aan zakenbanken tegen hogere kosten, dan vind ik dat verstandig. En als zo’n partij wegloopt als het toch mis gaat, dan is dat zéér verstandig en goed voor het systeem.”

Wanneer drong het voor het eerst tot u door dat er wat aan de hand was op de financiële markten?

„ Begin 2007 wisten we dat er in de VS wat zat aan te komen. Toen was al bekend dat het aantal gemiste betalingen op de subprime-hypotheken aan het oplopen was. Wij zaten niet diep in die markt, maar diep genoeg om ons er serieus over te buigen. Onze mensen in New York hebben een stresstest uitgevoerd en zij zeiden dat we in zijn totaliteit een verlies van 8 tot 10 miljoen euro zouden kunnen lijden als het mis zou gaan. Ik had zelf een beetje mijn vraagtekens. Doe je huiswerk maar over, zei ik, en ga uit van de veronderstelling dat het drie keer zo slecht is. Er was te veel optimisme op de Amerikaanse hypothekenmarkt. Zelfs de slechtste hypotheken zouden nooit meer stuk kunnen gaan, dacht iedereen.”

Maar voor 2007 had u nog nooit een probleem gezien?

„Nee, het echte signaal dat er iets mis was kwam uiteindelijk vanuit Europa, niet vanuit de VS. De bom barstte toen begin augustus vorig jaar een groot geldmarktfonds van BNP Paribas in de problemen kwam. Om gedwongen verkoop van beleggingen tegen dumpprijzen te voorkomen, bevroren ze dat fonds, waardoor mensen niet meer bij hun geld konden. Vanaf dat moment wilde iedereen zijn subprimeschuldpapier kwijt. Er ontstond paniek en de prijzen daalden nog verder.”

Wat gebeurde er bij Rabo toen BNP Paribas in de moeilijkheden kwam?

„We hebben heel snel gekeken naar onze beleggingen in subprime, we hebben gekeken wat we konden verkopen en dat in de anderhalve maand daarop gedaan. We konden niet alles verkopen wat we wilden. Vervolgens keken wij, net als iedereen, naar onze ‘lijnen’ op andere banken en financiële instellingen. Dat leidde ertoe dat de subprimecrisis een echte credit crunch werd. Vanaf augustus werd het interbancaire bedrijf en de lijnen die men op elkaar had drastisch teruggeschroefd tot op de dag van vandaag. Het vertrouwen in banken onderling is nu nagenoeg nul.”

Waarom namen banken zulke onverantwoord grote risico’s?

„Dat kwam door het spel van de private equity en de hedgefondsen. Dat hele hefboomdenken was overtrokken. Je had private-equityhuizen die slapend rijk leken te worden, maar het was gebaseerd op de veronderstelling dat alles goed gaat en nog beter wordt. Te weinig is rekening gehouden met risico. De private-equitymarkt ligt nu terecht op zijn gat, want dat sloeg ook nergens op. Financiële mensen werden ondernemers, kochten concerns op en hielden het management een worst voor als ze 15 of 20 procent rendement maakten. Ik vind het fantastisch dat dat allemaal doorgeprikt wordt, je gaat weer terug naar duurzaam ondernemerschap. Goeie zaken zijn duurzaam, steen op steen gebouwd. De rest is gokken en speculatie.”

Zullen banken weer gedegen gaan bankieren?

„ De markt voor het bundelen, opknippen en doorverkopen van hypotheken ligt nu totaal stil. Het is weer even gewoon traditioneel bankieren. Heb je spaargeld en eigen vermogen, dan kun je dat uitzetten. Heb je dat niet, dan kun je niets uitzetten. Banken gaan weer meer richting aanhouden van deposito’s, naar het alleen krediet verstrekken aan markten waar je het ophaalt. De groei van de kredietverlening wordt daarmee ook sterkt beperkt. Het mondiale bankwezen heeft tot nu toe 150 miljard dollar ingeleverd op het eigen vermogen. Banken geven elke dollar tien keer uit aan krediet, waardoor 150 miljard minder eigen vermogen tot 1.500 miljard minder krediet leidt. En waarschijnlijk is het het dubbele.”

Dat gaat de reële economie voelen?

„Absoluut, en voor een fiks bedrag ook. Grote bedrijven gaan het voelen, onroerend goed ook. Sommige financiers zijn al gestopt, anderen, zoals wij, gaan door, maar alleen voor onze grote klanten. Wij staan niet op de bres om alle kredieten te doen. We hebben nog voldoende krediet beschikbaar, zij het tegen hogere kosten. We doen het graag, geld uitlenen, maar wel tegen wat hogere marges. Dat merkt ook de particulier.”

Dus betalen uw klanten, niet de bankiers die het stelsel hebben geperverteerd de rekening.

„Dat valt best mee. De mensen die het verkeerd gedaan hebben, de aandeelhouders van de partijen die grote verliezen geleden hebben, betalen de prijs. Je kunt zeggen: waarom moet een Nederlandse huiseigenaar een hogere marge betalen en voldoen aan de strengere eisen van de Rabobank. Maar eigenlijk moet je zeggen: zo had het altijd al moeten zijn.”

CV Bert Heemskerk

Hubertus (Bert) Heemskerk (Noordwijkerhout, 1943) is sinds 2003 de voorzitter van de raad van bestuur van de Rabobank. Hij werkt al sinds 1969 als bankier. Na zijn middelbare school in Heemstede doorliep hij een reeks verschillende studies, van Europese studies, Zweeds en Spaans aan het Europees Instituut in Maastricht, tot filosofie aan de Université Catholique in Parijs. Uiteindelijk haalde hij in 1972 zijn masters in theologie aan de Karls Eberhard Universität in Tübingen.

Zijn eerste bankbaan vond hij bij de toenmalige Amro Bank, op de afdeling fusies en overnames. Voor Amro Bank werkte hij vervolgens in Duitsland, Tokio, Amsterdam, Dubai en Londen. In 1988, na de fusie met ABN, werd hij directeur van de Nederlandse tak van de nieuwe bank. In 1991 maakte hij de overstap naar de betrekkelijk kleine vermogensbeheerder F. van Lanschot Bankiers, waar hij voorzitter werd van de raad van bestuur. In 2003 werd hij de baas van Rabobank.

Heemskerk heeft tal van maatschappelijke nevenfuncties, waaronder een lidmaatschap van het trustfonds van AMREF Flying Doctors, hij is lid van het comité van aanbeveling van het literaire Passionata Fonds, het Ronald McDonald Kinderfonds en de Special Olympics Nederland Foundation, voor mensen met een verstandelijke handicap.

Bert Heemskerk is getrouwd en heeft acht kinderen.
Dit is het eerste deel van een serie vraaggesprekken met Nederlandse bankiers over de kredietcrisis.